Nederland kantelt, maar waarom en waar heen?

Volgens professor en activist Jan Rotmans zijn er fundamentele veranderingen gaande in de economie en samenleving die elkaar in dezelfde richting lijken te versterken. 'Nederland moet kantelen', is de stelling van Rotmans. Het moet snel anders op het gebied van duurzaamheid, in het onderwijs en de gezondheidszorg.

   Rotmans ziet dingen veranderen, maar hij lijkt niet te kunnen aan geven wat er precies aan de hand is. Waarom verandert de maatschappij en waar gaat het heen? Vanuit een meer technologisch perspectief kijk ik in dit artikel naar twee verschillende ontwikkelingen en kijk ik naar de toekomst.

   Ik identificeer twee belangrijke ontwikkelingen die deels ook door elkaar heen lopen:

- verduurzaming

- totstandkoming van een netwerkmaatschappij

Verduurzaming

Op de lange termijn is verduurzaming van de samenleving onafwendbaar: je kunt niet duurzaam onduurzame technologie gebruiken. Dus moeten we toe naar duurzame energie en hergebruik van grondstoffen. Verduurzaming is niet zo zeer gedreven door technologie (push), maar door een maatschappelijke behoefte (pull).

   Hoe de verduurzaming verder verloopt is vooral een maatschappelijke discussie. De vraag is vooral: wat willen we en wat hebben we er voor over. Hoe urgent verduurzaming werkelijk is weten we eigenlijk nog niet. We weten niet precies wat de invloed van ons handelen is op het klimaat, of hoe lang we met bepaalde grondstoffen vooruit kunnen. Vandaar dat het lastig te voorspellen is, hoe de ontwikkelingen verder lopen. Ook de technologische ontwikkelingen die bepalen wat verduurzaming ons gaat kosten zijn nog onzeker.

Netwerkmaatschappij

Bij de maatschappelijke veranderingen, die tegelijkertijd optreden, is de achterliggende oorzaak heel anders. We zien een tegenbeweging opkomen tegen de individualisering, die in samenhang met ons kapitalistische systeem heeft gezorgd voor een nogal kille, onpersoonlijke samenleving. Mensen zijn sociale wezens. Er is duidelijk behoefte aan een socialere manier van samenleven en -werken.

   De behoefte aan een sociale samenleving is echter van alle tijden. Het is mijn inschatting dat het vooral nieuwe ontwikkelingen op het gebied van informatie- en communicatietechnologie zijn, die het mogelijk maakt dat er een netwerkmaatschappij ontstaat, waarbij mensen samenwerken en samenleven in netwerken. De politiek probeert bij deze ontwikkeling aan te haken met de introductie van het begrip participatiemaatschappij.

   Nieuwe ICT hulpmiddelen maken nieuwe manieren van werken mogelijk. Waren we vroeger afhankelijk van managers die informatie verzamelden en anlyseerden om zo overzicht te krijgen over de situatie en aan de hand daar van bij te sturen, met goede ICT hulpmiddelen beschikken we zelf over de juiste informatie, kunnen we zelf communiceren met ons netwerk, kunnen we zelf onze planning bewaken en onszelf bijsturen. De manager wordt overbodig.

   Vroeger gebruikten we als individu een office pakket op een personal computer. De netwerkbeheerder bepaalde wie bij welke bestanden kon. Nu gaan we ons eigen netwerk beheren. Dat gaat verder dan alleen een sociaal netwerk: we gaan werken in de cloud; we bepalen zelf welke informatie we met wie delen, met wie we aan bepaalde documenten (bijvoorbeeld een planning) samenwerken en zo voorts. Er komen steeds meer tools om ons eigen netwerk te beheren, om met groepen te communiceren en online samen te werken.

   Ook in de personele sfeer zien we dat dit soort netwerkapplicaties opkomen. Denk alleen maar aan de opkomst van sociale media.

   De onderliggende ICT technologie is volgens mij nog lang niet af. Er is nog geen complete ICT toolset (vergelijkbaar met het office pakket) voor samenwerken en -leven in netwerken. Hoe dat er precies uit gaat zien is nog onduidelijk, maar we zien steeds meer applicaties opkomen die daar in de toekomst deel van gaan uitmaken.